Έκθεση
Το καταστατικό του Βραβείου Ζαχάρωφ εγκρίνεται τον Ιούλιο του 1988 και προβλέπει την επίδοση στον βραβευόμενο του ποσού των 5.000 ECU. Όλοι μπορούν να είναι υποψήφιοι, ανεξαρτήτως εθνικότητας και τόπου κατοικίας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα διευκολύνει επίσης την έκδοση των γραπτών έργων του βραβευόμενου. Κάθε υποψηφιότητα για το Βραβείο Ζαχάρωφ πρέπει αρχικά να υποστηρίζεται από τουλάχιστον 25 ευρωβουλευτές. Η Πολιτική Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κατόπιν διαβούλευσης με τον Αντρέι Ζαχάρωφ εάν παραστεί ανάγκη, προτείνει τρεις από τις υποψηφιότητες στο Διευρυμένο Προεδρείο, το οποίο προχωράει στην τελική επιλογή. Το Βραβείο Ζαχάρωφ απονέμεται στη συνέχεια από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατά τη διάρκεια συνόδου ολομέλειας. Με την πάροδο του χρόνου, το χρηματικό έπαθλο του βραβείου ανέρχεται σταδιακά στις 50.000 ευρώ, ως αναγνώριση της σημασίας όσων αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα στον κόσμο.
Δεν πρόκειται για τη μοναδική αλλαγή. Το καταστατικό του Βραβείου Ζαχάρωφ αναθεωρείται σημαντικά το 2003, έπειτα από προτάσεις του Γερμανού ευρωβουλευτή Elmar Brok, τότε Προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων, Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Κοινής Ασφάλειας και Αμυντικής Πολιτικής. Σε μια προσπάθεια να διευρυνθεί το πεδίο του, αποφασίζεται ότι το Βραβείο Ζαχάρωφ πρέπει να επιβραβεύει ένα ιδιαίτερο επίτευγμα (πνευματική ή καλλιτεχνική παραγωγή, στράτευση ή δράση) όσον αφορά την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών, ιδίως του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης.
Στο πεδίο του βραβείου εντάσσονται πλέον και η προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου, η ανάπτυξη της δημοκρατίας και η εφαρμογή των αρχών του κράτους δικαίου. Πλέον δίνεται η δυνατότητα και στις πολιτικές ομάδες να προτείνουν υποψηφιότητες. Ωστόσο, σε ατομικό επίπεδο οι ευρωβουλευτές μπορούν να υποστηρίξουν μία μόνον υποψηφιότητα. Στο εξής, η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων ορίζεται αρμόδια να προτείνει τις τρεις υποψηφιότητες στη Διάσκεψη των Προέδρων. Η Διάσκεψη αποτελείται από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τους αρχηγούς των πολιτικών ομάδων, και επιλέγει την υποψηφιότητα που θα βραβευθεί τελικά. Λόγω των διευρύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της αύξησης του αριθμού των ευρωβουλευτών, κάθε υποψηφιότητα πρέπει πλέον να υποστηρίζεται από τουλάχιστον 40 ευρωβουλευτές.
